- MYŚLENIE RACJONALNE i RACJONALIŚCI -
|
|
|
mgr Maja Anna Mierzejewska - psycholog kliniczny
|
| |
|
|
-----Tekst przedstawiony poniżej stanowi fragment mojej pracy magisterskiej zatytułowanej
"Neurotyzm a myślenie intuicyjne", napisanej pod kierunkiem
prof. dr hab. Witolda Dobrołowicza.
|
|
Maja A. Mierzejewska, hr. Calmont
|
---------Aby można było stwierdzić, że mamy do czynienia z myśleniem racjonalnym, potrzebne są przynajmniej trzy
formalne warunki:
----------------------------------- precyzja sformułowań,
----------------------------------- konsekwencja i brak wewnętrznej sprzeczności,
----------------------------------- uzasadnienie empiryczne.
---------Myślenie racjonalne nie polega na reprezentowaniu danych poglądów, ale na właściwym wnioskowaniu i
uzasadnianiu. Za racjonalne przyjmuje się te formy myślenia, które przebiegają zgodnie z zasadami logiki lub rachunku
prawdopodobieństwa, racjonalne jest to, co sprzyja realizacji celów lub przystosowaniu (Kolańczyk, A. 1999 s. 21). Człowiek,
który myśli racjonalnie zdaje sobie sprawę z tego, że każde rozumowanie prowadzi od przesłanek do wniosku. Zdarza się
jednak, że niezależne od siebie przesłanki prowadzą do różnych wniosków, a co za tym idzie – także do różnych poglądów.
Myślenie racjonalne, czyli logiczne jest wybiórcze, podąża pewnym szlakiem, poprzez wykluczenie błędów i nieadekwatnych
informacji, częściej trafia na odpowiednią, najbardziej prawdopodobną ścieżkę prowadzącą do rozwiązania problemu.
---------Myślenie racjonalne jest doświadczane jako proces liniowy, przyczynowo – skutkowy, w którym wynik znajduje
uzasadnienie w przesłankach, a sytuacja problemowa i pomysły są powiązane z analitycznym opracowaniem (Kolańczyk, A.
1999 s. 117).
---------Wynikiem myślenia racjonalnego na ogół jest jednoznaczne rozwiązanie danego problemu, powstaje nowa wiedza w
postaci tez ujętych w formie praw, reguł, prawidłowości o dużym stopniu obiektywnego i subiektywnego
prawdopodobieństwa.
---------Proces myślenia racjonalnego przebiega stopniowo, krok po kroku, przez kolejne ogniwa aż do rozwiązania problemu.
Ten rodzaj myślenia jest najczęściej utożsamiany z inteligencją i logiką. Racjonalna postawa umysłowa akceptuje
bezwarunkowo wyższość rozumu nad innymi narzędziami poznawczo - wartościującymi i dąży do ustanowienia systemu
filozoficzno – etycznego weryfikowalnego przez doświadczenie i niezależnego od arbitralnych założeń i istniejących
autorytetów. Racjonalizm upowszechnia ideę ogólnego i swobodnego posługiwania się własnym rozumem, w połączeniu ze
zdobytą wiedzą o świecie. Jest postawą filozoficzną, która zakłada możliwość poznania prawdy przy użyciu samego rozumu,
często negującą rolę innych sposobów poznania jak – zmysły, doświadczenia, intuicja itp.
|
|
|
---------Racjonaliści są krytyczni, sceptyczni i antydogmatyczni. Nie tworzą własnych rozwiązań
tylko powielają schematy stworzone już przez innych. Wybór ich stanowisk najczęściej ma
charakter irracjonalny, wynika z tradycji, kultury, wiary, intuicji, wychowania. Racjonaliści mogą
dążyć, żeby wartościowania te nie były wewnętrznie sprzeczne i nie opierały się na wierze w
rzeczy niesprawdzalne czy wręcz fałszywe. Racjonalista musi zaakceptować fakt, że nie
wszystko da się zweryfikować i nie dla wszystkiego uda się znaleźć wystarczające kryteria
prawdy, tak więc, racjonalistą nie jest ten, kto powstrzymuje się od wydawania sądów,
|
dopóki nie dowiedzie ich prawdziwości, ale ten, kto umie dostrzec różnicę pomiędzy poglądami, za którymi stoją poważne
racje, a tymi, które są tylko pobożnymi życzeniami, zbiorowymi pragnieniami, czy przedmiotami manipulacji.
Typ racjonalisty to człowiek, który preferuje rozważenie wszystkich za i przeciw przed podjęciem większości
decyzji, koncentruje się na jak największej liczbie aspektów decyzji, które mogą mieć znaczenie dla jej efektywności i
stara się chłodno i racjonalnie podchodzić do życia
Postawa racjonalistów zawiera cechy charakterystyczne, które z jednej strony budują jej mocną pozycję w
kulturze, a z drugiej szykują jej zwolennikom rozliczne pułapki. Racjonalista scjentystyczny interesuje się przede
wszystkim faktami i wszelkie poznanie sprowadza do faktów, a to, co faktem nie jest, - niepoznawalne, a więc niepoważne.
Wiedza podlega określonym rygorom, a to, co im sprostać nie może – nie jest warte uwagi. Jest przekonany, że przy pomocy
rozumu da się rozwiązać wszystkie problemy nurtujące ludzkość, a do każdej dziedziny poznania można napisać rodzaj
encyklopedii lub poradnika, gdzie wszystko będzie wyjaśnione jak należy – racjonalnie.
Dla racjonalisty metafizycznego istnieje coś takiego, jak byt a byt i rozum, czy też myślenie albo logika – to jedno i
to samo.
Jeśli racjonalista zaczyna wierzyć, że można racjonalnie zorganizować społeczeństwo, że można je podporządkować celom
metafizycznym, wówczas wpada w pułapkę utopii. Przekonanie, że ostateczne cele społeczeństw są jednolite lub poddadzą
się racjonalnej obróbce jest zarówno nieprawdziwe, jak nieprzewidywalne i bardzo niebezpieczne, o czym świadczy
chociażby historia Europy.
Racjonalista wnikliwy, sceptyczny nie formułuje definicji, lecz szuka odpowiedzi. Każdą sprawę bada na różne
sposoby i często poddaje krytyce, jako że racjonalizm wiąże się z postawą sceptycyzmu ( Środa, M. 1997 ). Umysł
racjonalisty jest nastawiony na pojęcia i związki między rzeczami. Bazuje przede wszystkim na konkretnych faktach,
wynikach ścisłych pomiarów i wskaźnikach liczbowych. Racjonaliści wybierają zadania dobrze zdefiniowane i
strukturalizowane, dotyczące precyzyjnie określonego wycinka rzeczywistości. Dążą do izolowania rozwiązywanego
problemu, pomijając jego kontekst. Są ostrożni, wysuwają niewiele własnych pomysłów, najczęściej o charakterze
konwergencyjnym, wolą korzystać z gotowych, sformułowanych już problemów, opierając się o literaturę przedmiotu i
korzystając z konsultacji specjalistów. Bezwarunkowo akceptują wyższość rozumu nad innymi środkami poznawczo –
wartościującymi.
Przykładem typu racjonalnego jest Sokrates, którego umysł cechuje jednostronność, „racjonalizm” dominuje w jego
sposobie myślenia do tego stopnia, że trudno zauważyć inne cechy umysłowości.
|
| |
___________________________________________________
Maja Anna Mierzejewska hr. Calmont
- 2009 -
|
|
|
|
